Ποιητής Μουσαίος 5ος αιώνας μ.Χ.
Ο μύθος της Ηρώς και του Λέανδρου συγκίνησε βαθύτατα τους ‘Ελληνες όλων των εποχών ως σήμερα αλλά και ενέπνευσε μεταγενέστερους ποιητές, ζωγράφους, γλύπτες. Ένα από τα δημοφιλέστερα ποιήματα είναι του Μουσαίου. Από αυτόν εμπνέονται αργότερα και γράφουν ο Σίλλερ μια μπαλάντα, ο Γκριλμπατσέρ μια λυρική τραγωδία, ο Βέμπερ μελόδραμα. Ο λόρδος Βύρων διέπλευσε κολυμπώντας τον Ελλήσποντο, μιμούμενος τον Λέανδρο. Ακολουθούν παραστάσεις σε ρωμαϊκά νομίσματα και τοιχογραφίες στην Πομπηία. Στο Μουσείο της Δρέσδης ο ζωγραφικός πίνακας του Μολά “Ηρώ κοντά στο πτώμα του Λέανδρου”. Στο Μουσείο της Βιέννης ο πίνακας του Μπακερέλ “Η Ηρώ θρηνούσα τον Λέανδρο”κ.α.
Η Σηστός ήταν αρχαία πόλη της Θράκης, κτισμένη στα παράλια του Ελλησπόντου στο πιο στενότερο μέρος του.
Η Άβυδος επίσης ήταν αρχαία πόλη και αυτή των Θρακών, κτισμένη στην άλλη πλευρά του Ελλησπόντου, απέναντι από τη Σηστό. Πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο της παραλίας της Σηστού υψώνεται ο ναός της Αφροδίτης. Ιέρεια του Ναού η νεαρή και πανέμορφη Ηρώ. Κάθε χρόνο την άνοιξη τελείται στο ναό η γιορτή της Αφροδίτης και του Άδωνη. Προσκυνητές πολλοί κάθε χρόνο. Για πρώτη του φορά έρχεται ως προσκυνητής και ένας ωραίος νεαρός από την Άβυδο. Είναι ο Λέανδρος.
Στη διάρκεια της γιορτής διασταυρώνονται τα βλέμματα των δύο νέων. Αστραπές ανάβουν ευθύς και η φωτιά του έρωτα πυρπολεί τις καρδιές τους. Και είναι τόσο σφοδρός και ακατανίκητος ο πόθος τους, ώστε υπερπηδούν κάθε ανθρώπινο και ιερό φραγμό. Η Ηρώ την ιεροσύνη της, ο Λέανδρος την ιερότητα της παρθένου. Στο δωμάτιο της τον καλεί το βράδυ η ερωτευμένη Ηρώ. Μένουν μαζί όλη τη νύχτα. Και στο κρεβάτι της, τώρα βωμός στον Έρωτα, συντελείται η θυσία στον πόθο και στον Ίμερο…..
Έτσι άρχισε ένας παράνομος δεσμός. Με τον αυθορμητισμό και την αποκοτιά της νιότης αγνόησαν την Ύβρη.Πίστευαν πως η Νέμεση ποτέ δεν θα επενέβαινε να διαλύσει μια σχέση αγάπης.
Κάθε βράδυ τώρα η Ηρώ τοποθετεί στην υψηλότερη κορυφή του Πύργου μια λυχνία αναμμένη. Μετά κατεβαίνει στο δωμάτιο της. Και με τη λαχτάρα στο κορμί και στην καρδιά, καρτερεί τον αγαπημένο της. Και ο αγαπημένος της, με οδηγό το φως του λύχνου, διαπλέει κολυμπώντας τον Ελλήσποντο. Και σπεύδει στην αγκαλιά που τον προσμένει.
Σαν ήλθε ο χειμώνας αποφάσισαν να μην βλέπονται γιατί ο διάπλους ήταν φοβερά δύσκολος…όμως δεν άντεξαν κι ο παράτολμος νεαρός καταργώντας τη λογική συνέχιζε να περνά τον Ελλήσποντο.
Αυτό το βράδυ όμως τα κύματα της θάλασσας σκοτώνονται στα βράχια και η θύελλα αφήνει ουρλιαχτά στο βίαιο πέρασμά της.Η Ηρώ ανάβει και πάλι το λυχνάρι. Και περιμένει. Και περιμένει… και περιμένει…
Ο Λέανδρος βρίσκεται αντιμέτωπος πια με τη Νέμεση που έρχεται με την οργή του Ποσειδώνα…αυτός αναλαμβάνει να αποκαταστήσει την ύβρη που έγινε στην όμορφη αδελφή του…Μάταια τον φωνάζει ο νεαρός…μάταια τον εκλιπαρεί…κι ο έρωτας αδιάφορος δεν λέει να αποτρέψει τις μοίρες…
‘’ πάντοθι δ αγρομένοιο δυσάντει κύματος
ορμή τυπτόμενος πεφόρητο ποδών,
και σθένος ην αδόνητον…’’, λέει ο Μουσαίος…
κι ο λαός θα τραγουδούσε την απελπισία του αργότερα…
‘’ θάλασσα πικροθάλασσα
και πικροκυματούσα
τόσες φορές σε πέρασα
με γέλια με τραγούδια
κι απόψε για ένα στοίχημα
για τη γλυκειά μ αγάπη
θάλασσα μαύρη θάλασσα
βουλιέσαι να με πνίξεις…’’
Στο μεταξύ η Ηρώ όλη τη νύχτα περίμενε… Ανήσυχη σαν έφεξε, τρέχει στο παράθυρο. Βλέπει ψηλά σβηστό το λυχνάρι. Κοιτάζει κάτω κι αντικρύζει ένα πτώμα να ταλαντεύεται στην ακτή από το ήρεμο πια κύμα. Αντιλαμβάνεται αμέσως τι συνέβη. Η θύελλα είχε σβήσει το λυχνάρι. Και ο Λέανδρος παλεύοντας με τα κύματα, χωρίς τον φωτεινό οδηγό, σκοτώνεται στα βράχια. Δεν πολυσκέφτεται η Ηρώ για να αποφασίσει. Ολοφυρόμενη για το χαμό του αγαπημένου της, κρίνει πως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν…
» προκάρηνος απ ηλιβάτου
πέσε πύργου
καδ τέθνηκεν επ ολλυμένω
παρακοίτη αλλήλων…’’ θρηνεί ο Μουσαίος
(» εξέσχισε τον κεντητό χιτώνα της στα στήθη.
και ρίχνεται στο κενό από τον όρθιο πύργο.
πάνω στον άψυχό της άντρα απέθανε η Ηρώ
και απομείναν αγκαλιά τα δυο τα λείψανά τους…)
Κάπως έτσι περιέγραψε ο ποιητής τον θάνατό της. Και έτσι είχε γίνει.
Οι κάτοικοι της Σηστού αναζητώντας την ιέρεια, βρίσκουν δύο πτώματα στα βράχια.Το ένα κοντά στο άλλο. Είναι η Ηρώ και ο Λέανδρος. Θάβουν και τους δυο στον ίδιο τάφο…
Κι ο ευαίσθητος Ελληνικός λαός ( που αν και προσδιόρισε τον νόμο και την ύβρη, δεν είχε κανένα πρόβλημα να το παραβαίνει για χάρη της αγάπης), θρηνεί στα δημοτικά του τραγόυδια…
…στο’ να φυτρώνει κάλαμος
και στ’ άλλο κυπαρίσι…
για δέστε τα βαριόμοιρα
για δέστε τα καημένα
σαν δεν φιλιούνται ζωντανά
φιλιούνται πεθαμένα…
Η τραγική ιστορία του Λέανδρου και της Ηρώς εντάσσεται στις Αλεξανδρινές παραδόσεις που περιέχουν θέματα που δεν τα συναντούμε στο μυθολογικό υλικό παλιότερης εποχής.
Τα θέματα των αλεξανδρινών παραδόσεων είναι συχνά νεοπλασίες πάνω σε γνωστά μυθικά θέματα ή διασκευές τους και φορτίζονται με συμπιλήματα από λαικά παραμυθικά στοιχεία.
Κατά το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα, αποτελούν λογοτεχνικές κατασκευές, που οι δημιουργοί τους εκμεταλλεύονται ποιητικά ένα μυθικό στοιχείο και το αναπτύσσουν περίπου μυθιστορηματικά, συνθέτοντας μια ερωτική ιστορία.
Η ιστορική σημασία των Αλεξανδρινών παραδόσεων βρίσκεται στο γεγονός ότι χρησίμευαν σαν αφετηρία ενός λογοτεχνικού είδους, της μυθιστορίας, που η ανάπτυξή της έφτασε ως τους νεότερους χρόνους.
Ο συγκεκριμένος μύθος φαίνεται ότι είναι επίνοια της ρομαντικής διάθεσης του ελληνιστικού κόσμου που αρεσκόταν να πλάθει διηγήσεις για ιδανικά ζευγάρια που ριχνόταν σε τρομερές περιπέτειες ώσπου να ευοδωθεί το πάθος τους. Όπως δείχνουν πολυάριθμες παραστάσεις σε ανάγλυφα, σε ζωγραφιές και σε νομίσματα, ο μύθος πρέπει να ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στην αρχαιότητα.
Σας παραθέτω και ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την μπαλάντα του Σίλλερ ‘’Ηρώ και Λέανδρος’’. Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά την γνώμη πολλών μελετητών ο Διονύσιος Σολωμός εμπνεύστηκε το έργο του ‘’Κρητικός’’ από αυτήν την μπαλάντα.
Σίγουρα, αχ, αυτός, που ουδέποτε δειλιά,
θα επιχείρησε ότι ετόλμησε συχνά,
γιατί κραταιός θεός του δίνει θάρρος.
Σαν χωρίσαμε μου’ ταξε πίστη αιώνια.
Στην αγάπη μας ιερό όρκο μου ορκίστη
τα δεσμά αυτά θα λυγίσει μόνο ο χάρος.
Αχ! Ετούτη τη στιγμή ακριβώς εκείνος
θα παλεύει με της θύελλας το κύμα
και του Πόντου το ξεσηκωμένο κύμα
στο βυθό με βία θα τον τραβά ολόισα…
Την έννοια του ‘’υψηλού’’ ο Σίλλερ την διατύπωσε ως εξής: Ως υψηλό θεωρείται η νίκη της ηθικής θέλησης ενάντια στις φυσικές εναντιότητες.
Προυποθέτει δηλαδή, μια κατάσταση διαταραχής, αντιπαράθεσης και σύγκρουσης ανάμεσα στον ηθικό και τον φυσικό άνθρωπο, στην πνευματική και την υλική του φύση, ή αλλιώς, στο «λογικό» και την «αισθαντικότητα».
«Η αρχή της ελευθερίας δεν αναγνωρίζεται μέσα μας, παρά από την αντίσταση στη βία των συναισθημάτων».
‘Οταν η ηθική υποχρέωση βρίσκεται σε σύγκρουση με τις δυνάμεις της φύσης ( δηλ. με ό,τι δεν υπόκειται στη νομοθεσία του λογικού: αισθήματα, .ενστικτα, συμπάθειες, πάθη, φυσική αναγκαιότητα, τύχη) και τις υπερνικά, τότε αποκαλύπτει όλη τη δύναμη του ηθικού νόμου.
Ο υψηλότερος βαθμός της ηθικής μας φύσης αναδείχνεται σε καταστάσεις βίαιες, μέσα στην πάλη και η υψηλότερη χαρά συνοδεύεται πάντα με τον πόνο. Γιατί, μόνο μέσα στη δοκιμασία μπορεί να φανερωθεί, σ’ όλο της το μεγαλείο η ελευθερία της ψυχής.
Άλκηστις Ν. 